Początkowo każda ze Wspólnot dysponowała oddzielnymi budżetami, przez co do roku 1967 funkcjonowało ich aż pięć: budżet administracyjny EWWiS; budżet operacyjny EWWiS; budżet administracyjny EWEA; budżet badań i inwestycji EWEA; budżet EWG.
Wejście w życie Traktatu ustanawiającego Jedną Radę i Jedną Komisję Wspólnot Europejskich w 1967 roku doprowadziło do połączenia w 1968 wspólnotowych budżetów administracyjnych, a w 1971 do włączenia budżetu badań i inwestycji EWEA do budżetu EWG. Od czasu wygaśnięcia Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali w dniu 24 lipca 2002 funkcjonuje zatem wyłącznie budżet ogólny Wspólnot.
Sporządzanie i dysponowanie budżetem wspólnotowym oparte jest na ośmiu naczelnych zasadach:
1. zasada jedności i dokładności (ang. unity and accuracy) - wydatki nie mogą przekraczać planowanych, a całość zestawienia finansowego musi być zawarta w jednym dokumencie;
2. zasada powszechności (ang. universality) - zasada oparta na regule nieprzenośności i niewyrównywania;
3. zasada rocznego budżetu (ang. annuality) - przypisuje wszelkie operacje budżetowe do danego roku budżetowego;
4. zasada równowagi (ang. equilibrium) - zakłada, że dochody są równe wydatkom i zakazuje zaciągania pożyczek oraz nie dopuszcza do powstania deficytu;
5. zasada doprecyzowania (ang. specification) - nakazuje uporządkowanie wydatków budżetowych według rodzaju, przeznaczenia oraz jednostek odpowiedzialnych za jego realizację;
6. zasada stosowania jednostki rozliczeniowej - ustala walutę, w której dokonywane są wszelkie rozliczenia - początkowo było to dolar amerykański, następnie frank belgijski, od lat 80. ECU, zaś od 1999 euro;
7. zasada należytego zarządzania finansami (ang. sound financial management) - obliguje instytucje wspólnotowe oraz państwa członkowskie do dbałości o prawidłowe wykonanie budżetu;
8. zasada przejrzystości (ang. transparency) - przewiduje publikację szczegółowego projektu budżetu oraz sprawozdania z jego wykonania.
Zasadnicze elementy procedury budżetowej zawarty zostały w art. 272-276 (ex. 203-206) Traktatu o Wspólnocie Europejskiej. Głównymi organami zaangażowanymi w jego powstawanie, realizacją i kontrolę są: Komisja Europejska, Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski oraz Trybunał Obrachunkowy. Wstępny projekt budżetu sporządzany jest przez Komisję Europejską na podstawie preliminarzy wydatków przygotowanych do końca czerwca przez instytucje wspólnotowe. Następnie, do końca sierpnia, Komisja przedkłada sporządzone zestawienie Radzie. Rada ma wówczas prawo wprowadzenia skonsultowanych z Komisją poprawek, po czym uchwala projekt budżetu i najpóźniej do 5 października przedkłada go Parlamentowi. Wyrażenie przez PE w ciągu 45 dni zgody na projekt jest równoznaczne z uchwaleniem budżetu. Parlament może także zaproponować poprawki, co powoduje powrót projektu do dalszej pracy w Radzie (tzw. drugie czytanie). Może ona poprawki zaakceptować lub odrzucić i ustala jednocześnie poziom wydatków obligatoryjnych. Po tym ustaleniu Parlament ma prawo jedynie do korygowania poziomu wydatków nieobligatoryjnych, po czym Przewodniczący PE stwierdza uchwalenie budżetu. Parlament ma także możliwość zażądania przedłożenia nowego projektu, co skutkuje jednoczesnym wprowadzeniem systemu finansowania Wspólnoty, w którym do czasu uchwalenia nowego budżetu wydatki w każdym kolejnym miesiące nie mogą przekroczyć limitu 1/12 łącznych wydatków ubiegłego roku budżetowego. Po zakończeniu roku budżetowego rozliczenie z jego wykonania przedstawiane jest Parlamentowi i Radzie przez Komisję Europejską. Jednocześnie sprawozdanie roczne opracowuje Trybunał Obrachunkowy. Przed udzieleniem Komisji absolutorium Parlament ma prawo zażądania dodatkowych informacji.
Największą część wydatków stanowi rolnictwo wraz z rozwojem obszarów wiejskich - 36,3%. Można zauważyć malejący udział wydatków na finansowanie Wspólnej Polityki Rolnej porównując je z 79,7% budżetu w 1971 roku oraz 41,8% w roku 2003. Niewiele mniej środków jest wydawanych w ramach działań strukturalnych - 36,1%. Pieniądze te przeznaczane są na środki dla biedniejszych regionów, aby dać im szansę wyrównania poziomu rozwoju oraz wspomagać ich konkurencyjność. Wydatki na administrację stanowią 5% budżetu.
Perspektywa finansowa uchwalona przez Parlament Europejski w maju 2006 na 7 lat (2007-2013) wynosi 864,3 mld euro. Z czego ok. 35% to dopłaty dla rolników i do cen żywności (301 mld); 30% wsparcie dla biednych regionów (264 mld); 10% na rozwój obszarów wiejskich (89 mld); badania (8%); modernizacja przemysłu (7%); pomoc regionom rozwijającym się (5%); pomoc dla krajów członkowskich (5%); pomoc dla krajów sąsiedzkich (2%); pomoc dla krajów kandydujących (2%), bezpieczeństwo obywateli (1%). Ponadto został obniżony poziom odsetka dochodów z VAT do 0,3% (z 0,5%), który jest przekazywany do budżetu unijnego. W mocy pozostaje również rabat brytyjski, pomimo rozszerzenia oraz sprzeciwów ze strony innych państw członkowskich.
Autor tekstu: Paweł Kowszyński. Tekst własny opracowany na podstawie następujących źródeł:
1. Słownik encyklopedyczny Unia Europejska. Praca zbiorowa. 2007. EUROPA.
2. Podstawy europeistyki Podręcznik akademicki. Wiesława Bokajły, Anna Pacześniak (red.). 2009. ATLA 2.
3. Integracja europejska. Elżbieta Dynia. 2004. LEXISNEXIS.
4. Europejska polityka rozwojowa. Paweł Bagiński. 2009. CEDEWU.
5. Budżet ogólny Unii Europejskiej. Katarzyna Żukrowska. 2009. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
6. Instrumenty i obszary przeobrażeń i zmian organizacyjnych w warunkach globalizacji. Pod. red. Arkadiusz Potocki. 2009. DIFIN.
7. Globalizacja a społeczne aspekty przeobrażeń i zmian organizacyjnych. Pod red. Arkadiusz Potocki. 2009. DIFIN.
8. Projekt rozszerzenie. Jak Polska wchodziła do Unii. Nieznane kulisy rozszerzenia. Marek Orzechowski, GFCnter Verheugen. 2009. BELLONA.
9. Europa kosmopolityczna. Urlich Beck, Edgar Grande. 2009. SCHOLAR.
10. Polityka sąsiedztwa Unii Europejskiej. Paweł Janusz Borkowski. 2009. DIFIN.
11. Nowa dziesiątka Unii Europejskiej. Dobiesław Jędrzejczyk (red.). 2009. DIALOG.
12. Innowacje w strategii rozwoju organizacji w Unii Europejskiej. Władysław Janasz (red.). 2009. DIFIN.
13. Międzynarodowa współpraca na rzecz rozwoju. Paweł Bagiński, Katarzyna Czaplicka, Jan Szczyciński. 2008. PWE.
14. Geografia Unii Europejskiej. Jerzy Makowski (red.). 2008. WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN.
15. Dynamika systemu europejskiego. Krzysztof Szczerski. 2008. WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO.
16. Unia Europejska. John Pinder, Simon Usherwood. 2008. PWE.
17. Reprezentacja Interesów Regionów w Unii Europejskiej. Filip Skawiński. 2008. POLSKI INSTYTUT SPRAW MIĘDZYNARODOWYCH.
18. Kulturowe aspekty integracji europejskiej. Franciszek Gołembski. 2008. WAIP.
19. Zasady funkcjonowania Unii Europejskiej. Marta Witkowska. 2008. WAIP.
20. Poland and European Unity Ideas and Realisty. Thomas Lane, Marian S. Wolański. 2008. WUW.
21. Europa obywateli. Polskie społeczeństwo obywatelskie in actu. Wiesław Bokajło, Aldona Wiktorska (red.). 2008. ATUT.
22. Integracja Polski z Unią Europejską. Arkadiusz Domagała. 2007. WAIP.
23. Komitologia. Szczególny rodzaj decydowania politycznego w Unii Europejskiej. Piotr Tosiek. 2007. UMCS.
24. Europa w działaniu. Piotr Żuk (red.). 2007. OFICYNA NAUKOWA.
25. Integracja europejska. Ewa Latoszek. 2007. KSIĄŻKA I WIEDZA.
26. Twórcy zjednoczonej Europy. Giuseppe Audisio, Alberto Chiara. 2007. PAX.
27. Polityka UE w obszarze spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości. Piotr Wawrzyk. 2006. WAIP.
28. Unia Europejska. Organizacja i funkcjonowanie. Michelle Cini (red.). 2006. PWE.
29. Idea Europy. Hanna Machińska (red.). 2006. OŚRODEK INFORMACJI RADY EUROPY.
30. Integracja europejska. Konstanty A. Wojtaszczyk (red.). 2006.
31. Kryzys tożsamości politycznej a proces integracji europejskiej. Markiewicz Barbara, Wonicki Rafał (red.). 2006. SCHOLAR.
32. Kompendium wiedzy o społeczeństwie, państwie i prawie (wyd. 9). Pod red. Sławomiry Wronkowskiej i Marii Zmierczak. 2005. Wydawnictwo Naukowe PWN.
33. Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej. Ewa Gruchman, Bohdan Małuszyńska. 2005. WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN.
34. Globalizacja i integracja europejska. Juliusz Kotyński (red.) 2005. PWE.
35. Integracja europejska. Antoni Marszałek (red.). 2004. PWE.
36. Integracja europejska. Wysokińska Zofia, Witkowska Janina. 2004. PWE.
37. Leksykon integracji europejskiej. Ruszkowski Janusz, Górnicz Ewa, Żurek Marek. 2004 (wyd. 4). WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN.
38. O nowy kształt Europy. Kłoczowski Jerzy, Łukasiewicz Sławomir (red.). 2003. INSTYTUT EUROPY ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ.
39. Traktaty europejskie. Adam Łazowski. 2003. BRANTA.
40. Prawo integracji z europejskiej perspektywy. Brodecki Z. Warszawa 2004.
41. Vademecum Unii Europejskiej. Warszawa 2004. Buchmann.
42. Polonia w warunkach integracji i unifikacji świata. Chodubski A. Gdańskie Studia Międzynarodowe. Gdańsk 2003, nr 1.
43. Wartości globalne kultury europejskiej. Kultura Polska w zjednoczonej Europie. Chodubski A.. Toruń 2003.
44. Wstęp do badań politologicznych. Chodubski A. Gdańsk 2005.
45. Wyzwania metodologiczne w rozpoznawaniu stosunków międzynarodowych. Chodubski A. Gdańskie Studia Międzynarodowe, Gdańsk 2003, nr 2.
46. Europa – rozmowa historyka z historią. Davies N.Kraków 1998.
47. Historia narodów Europy. Duroselle J.-B. Warszawa 1996.
48. Integracja Europejska. Dynia E. Warszawa 1998.
49. Zarys historii Europy – XX wiek. Fulbrook M. Warszawa 2004.
50. Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej. Glaster J., Z. Witkowski, K. M. Witkowska. Toruń 2006.
51. Historia Europy – jej granice i podziały. Halecki O. Lublin 1994.
52. Praktyczny przewodnik po Unii Europejskiej. Kamiński M. Warszawa 2005.
53. Unii Europejska w zarysie. Kołodziejczyk-Konarska K. Warszawa 2003.
54. Unia Europejska – informator ogólny. Komitet Integracji Europejskiej. Warszawa 2000.
55. Konstytucja dla Europy – Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy, Bielsko-Biała 2005.
56. Prawo Unii Europejskiej. Teksty-Kazusy-Tablice. Łazowski A., Łabędzka A., Szpunar M. Warszawa 2003.
57. Z historii europejskiej idei integracji międzynarodowej. Marszałek A. Łódź 1997.
58. Meandry cywilizacyjne, kwestie narodowościowe i polonijne. Pod red. A. Chodubskiego. Toruń 1996.
59. Z dziejów integracji europejskiej. Nadolski M. Warszawa 2004.
60. Przemiany społeczne, kwestie narodowościowe i polonijne. Pod red. A. Chodubskiego. Toruń 1994.
61. Traktaty. Bielsko-Biała 2005.
62. Unia Europejska – leksykon integracji. Pod red. W. Bokajły i K. Dziubki. Kraków 2004.
63. Unia Europejska. Pod red. K. Michałowskiej-Gorywody. Warszawa 1998.